Jak przygotować się do realizacji wywiadu swobodnego?

1. PRZEMYŚLENIE CELU BADAŃ

Kiedy chcesz zrealizować badanie przy użyciu techniki wywiadu swobodnego musisz przede wszystkim zastanowić się czemu ma ono służyć. Jaki jest cel tego badania? A następnie odpowiedzieć sobie do jakich pytań problemowych będziesz potrzebować danych z wywiadu swobodnego. Przemyślenie celu badań jest pierwszym krokiem do realizacji zamierzeń badawczych, w tym planowania wywiadu swobodnego.

2. WYWIAD EKSPLORACYJNY (nieobowiązkowe)

Czasami dobrym, choć rzadko stosowanym, rozwiązaniem na etapie przygotowania narzędzi badawczych jest przeprowadzenie WYWIADU EKSPLORACYJNEGO, który pozwala lepiej zorientować się w problematyce i ukierunkować badacza w bardziej precyzyjnym poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, które sobie postawił.  

3. WYBÓR OSÓB ORAZ ZAPLANOWANIE OKOLICZNOŚCI ROZMOWY

Zanim wybierzesz się w teren musisz przemyśleć z kim będziesz rozmawiać. Wybór osób, które staną się Twoimi rozmówcami/ rozmówczyniami musi być ściśle związany z tematem Twojego badania. Będzie to zatem dobór celowy. Musisz wstępnie określić czas, miejsce oraz warunki, w których powinna potoczyć się rozmowa z Twoim Rozmówcą/ Rozmówczynią. Nie wszystko da się przewidzieć w terenie badania, ale powinieneś szukać takich warunków, które będą sprzyjały koncentracji - lepiej żeby było to ciche miejsce, w którym da się nagrać rozmowę, a nie np. głośna kawiarnia, gdzie gra muzyka i nie słyszysz, co mówi Twój Rozmówca. Pora dnia powinna także sprzyjać koncentracji Twojego rozmówcy na Waszej rozmowie i być dostosowana do okoliczności Jego/ jej życia- np. gdy masz przeprowadzić wywiad z osobą, która pracuje całą noc - poranna pora może okazać się nie trafionym momentem. Spróbuj więc wstępnie określić warunki, w których ma powinna toczyć się Wasza rozmowa z uwzględnieniem miejsca, czasu, pory dnia - tak żeby Twój Rozmówca był w najlepszej kondycji, nie spieszył się nigdzie i miał chwilę na Wasze spotkanie i spokojną rozmowę. 

4. USTALENIE DYSPOZYCJI DO WYWIADU

No i najważniejsza sprawa - ustalenie dyspozycji do wywiadu, czyli listy informacji, które osoba prowadząca wywiad powinna uzyskać od swojego Rozmówcy. Lista ta nigdy nie jest zamknięta ani skategoryzowana, ale powinna być uporządkowana tematycznie aby ułatwić prowadzącemu swobodne i elastyczne poruszanie się pomiędzy wątkami tematycznymi. W trakcie wywiadu mogą pojawić się nowe, nie planowane przez badacza wątki, istotne dla zrozumienia badanego problemu. Prowadzący wywiad musi być wyczulony na te momenty - wychwycić je i rozwinąć w rozmowie, dowiedzieć się o nich możliwie jak najwięcej.  

Dyspozycje do wywiadu zazwyczaj formułujemy w trybie rozkazującym ("Ustal czy..." Dowiedz się jak...") lub w formie bezokolicznikowej ("Ustalić czy...; jak...; kiedy..."). Niekiedy formułujemy je w postaci pytań, ale muszą być one postawione tak, aby było jasne, że nie służą one do standaryzacji sytuacji badania, której w przypadku wywiadu swobodnego usiłujemy uniknąć. Niekiedy badacze oprócz dyspozycji rzeczywiście przygotowują wzory pytań, które mogą okazać się przydatne dla początkujących badaczy jako pewnego rodzaju wskazówka, jak prowadzić rozmowę. Pytania, które ostatecznie zadamy, powinny być sformułowane w języku zrozumiałym dla Badanych i dostosowane każdorazowo do konkretnego Rozmówcy i do konkretnej, niepowtarzalnej sytuacji rozmowy. Najczęściej Nie powinny funkcjonować na zasadzie jednakowych pytań 

5. USTALENIE OGÓLNEGO TOKU WYWIADU

Każdy wywiad ma kilka faz, a każda z nich czemuś służy. Można opisać każdy wywiad w postaci przynajmniej trzech etapów: (1) faza wstępna; (2) zdobywanie informacji; (3) rozwiązywanie kontaktu. W fazie wstępnej naszym zadaniem jest nawiązanie kontaktu z Rozmówcą, wprowadzenie go w tematykę naszej rozmowy. Badany może mieć wiele pytań dotyczących samego badania, tego kto i po co je prowadzi, czemu mają służyć prowadzone badania, jaka będzie rola Respondenta w tym procesie. Dlatego badacz musi przygotować jakąś wstępną formułę opisującą badanie, która zawiera te wszystkie informacje i rozwiewa potencjalne wątpliwości, a jednocześnie wprowadza naszego rozmówcę w podjętą problematykę i pozwala ukierunkować Jego myślenie na dany temat, zaktywizować wspomnienia oraz posiadane informacje, tak by był gotowy i skłonny podzielić się nimi. Szerzej na temat faz oraz ogólnego toku wywiadu swobodnego w osobnym poście.

6. OKREŚLENIE TAKTYKI POSTĘPOWANIA WOBEC RESPONDENTA

Chodzi tu o przemyślenie tego jak prowadzący wywiad zamierza aranżować kontakt z Respondentem, jakich sposobów użyje dla podtrzymania (lub ratowania) dobrej atmosfery wywiadu. Ogólnie przyjmuje się, że w trakcie realizacji wywiadu swobodnego zawsze należy liczyć się z problemami komunikacyjnymi a także z pojawieniem się kwestii nowych, nie przewidywanych przez badacza. Nie wolno narzucać badanemu naszej wizji świata ani zamykać się na te nieplanowane wątki czy informacje.