WYWIAD SWOBODNY

Wydaje się, że wywiad to prosta sytuacja, w której badacz zadaje pytania Badanemu i uzyskuje informacje, które są mu potrzebne do rozstrzygnięcia postawionych problemów badawczych. Do wywiadu trzeba się jednak dobrze przygotować. Poza przygotowaniem listy pytań lub dyspozycji dotyczących poszukiwanych informacji, należy przemyśleć różne aspekty samej sytuacji wywiadu i dokonać pewnych wyborów i rozstrzygnięć, które później rzutują zarówno na interakcję z badanym, jak i na jakość uzyskanych materiałów do analizy.

Mark Ryden, Goodbye Bear 

________________________

Utrwalanie informacji {Czyli sposoby rejestracji}

Pierwsze ważne rozstrzygnięcie dotyczy tego w jaki sposób badacz będzie utrwalał informacje przekazywane mu przez Badanego w trakcie wywiadu.

1. REJESTRACJA AUDIO (lub audiowizualna); magnetofonowa lub przy pomocy dyktafonu czy innych cyfrowych urządzeń rejestrujących dźwięk (i obraz). Urządzeń rejestrujących używa się za zgodą Respondenta, ale ustawia się je tak, aby nie znajdowały się w polu widzenia i nie przykuwały uwagi w trakcie rozmowy. Doświadczenie badawcze wskazuje, że po pewnym czasie respondenci zapominają o magnetofonie czy kamerze i wypowiadają się swobodnie. Wywiady o tematyce drażliwej nie powinny być rejestrowane, gdyż może to wywoływać rozmaite obawy respondentów a w efekcie prowadzić do udzielania informacji nieprawdziwych lub nieszczerych. Magnetofon znacznie ułatwia prowadzenie rozmowy. Pozwala prowadzącemu wywiad skupić się na samej rozmowie i nie rozpraszać swojej uwagi koniecznością pospiesznego notowania usłyszanych informacji.

2. SPORZĄDZANIE NOTATEK prowadzi się pod warunkiem, że nie utrudnia to prowadzenia wywiadu. Notuje się skrótowo, najważniejsze informacje, „typowe” zwroty, jakimi posługuje się respondent. Zaraz po wywiadzie należy te notatki uzupełnić i w oparciu o własną pamięć zrekonstruować przebieg rozmowy i uzyskane informacje.

3. ZAPAMIĘTYWANIE UZYSKANYCH INFORMACJI stosujemy jedynie w sytuacji, gdy notowanie jest wykluczone (niemożliwe do wykonania z przyczyn technicznych lub respondent nie zgadza się na notowanie jego wypowiedzi). Ten sposób rejestracji może być stosowany jedynie w przypadku krótkich wywiadów. Natychmiast po zakończeniu rozmowy należy sporządzić szczegółowe notatki.

4. Z trudnością pogodzenia ze sobą roli prowadzącego wywiad i notującego można poradzić sobie wprowadzając drugą osobę. Wówczas jedna osoba prowadzi rozmowę a druga sporządza notatki, albo jeden zadaje pytania, a obaj zapamiętują – potem razem rekonstruują przeprowadzoną rozmowę. Należy jednak pamiętać, że jest to już inny wariant sytuacji badania. Dwie osoby prowadzące wywiad – zmieniają samą sytuację wywiadu.

________________________

Pisanie sprawozdania{Czyli jak utrwalić materiał do analizy}

Kolejna bardzo ważna rzecz to sporządzenie sprawozdania z przeprowadzonego wywiadu. Nawet jeśli posiadamy nagranie audio ze spotkania z Badanym należy sporządzić szczegółowe sprawozdanie z tego spotkania zawierające informacje, których na nagraniu nie ma. Ludzka pamięć jest zawodna, a po przeprowadzeniu dwudziestego wywiadu łatwo zapomnisz w jakich okolicznościach toczył się Twój czternasty czy piętnasty wywiad. Oczywiście najbardziej pilne jest pisanie sprawozdania z wywiadów, które nie były nagrywane.

W przypadku dysponowania jedynie notatkami sporządzonymi podczas lub zaraz po wywiadzie osoba prowadząca wywiad zobowiązana jest sporządzić sprawozdanie z wywiadu w czasie jak najkrótszym od jego zakończenia i odtworzyć przebieg rozmowy korzystając z własnej pamięci.

W przypadku rejestracji magnetofonowej należy dokonać transkrypcji (przepisać z taśmy zawartość nagrania). Badacz powinien ustalić zasady przepisywania (tzn. czy przepisywane fragmenty będą podporządkowane kolejności dyspozycji czy też będzie to dosłowne odtworzenie chronologii wywiadu w oparciu o zapis audio).

____________________________

Zawartość sprawozdania{Czyli materiał przekazywany badaczowi}

Sprawozdanie z wywiadu powinno spełniać następujące warunki:

— Powinno być pisane w możliwie krótkim czasie po wywiadzie (trzeba zarezerwować sobie na nie czas, ponieważ sporządzanie sprawozdania trwa najczęściej znacznie dłużej niż sam wywiad).
— Powinno być napisane czytelnie, jednostronnie z marginesem.
— Powinno obejmować 3 zasadnicze części:
1. CZĘŚĆ EWIDENCYJNO-INFORMACYJNĄ
2. CZĘŚĆ ZASADNICZĄ
3. CZĘŚĆ OCENIAJĄCĄ

CZĘŚĆ EWIDENCYJNO-INFORMACYJNA

Zawiera następujące informacje:
— Problem, cel wywiadu, załączone dyspozycje do wywiadu;
— Z kim przeprowadzono wywiad? (charakterystyka społeczno-demograficzna + informacje pod kątem podjętej problematyki)
— Kiedy przeprowadzono wywiad?
— W jakich warunkach?
— Jak długo trwał wywiad?
— Kiedy sporządzono sprawozdanie?
— Kto prowadził wywiad?
— Który to był wywiad w danym projekcie badawczym dla tej osoby?

CZĘŚĆ ZASADNICZA

Zrelacjonowanie wypowiedzi respondenta w porządku chronologicznym lub według dyspozycji (zgodnie z zaleceniami badacza w tym względzie).
— Relacja g najczęściej osoba prowadząca wywiad relacjonuje swoimi słowami sens wypowiedzi respondenta. Jeżeli ma dokładne notatki lub dysponuje nagraniem audio – może cytować niektóre wypowiedzi respondenta. W zasadzie nie przytacza się treści zadawanych pytań, a po prostu blokuje odpowiedzi na dany temat (chyba że treść pytania ma znaczący wpływ na interpretację wypowiedzi respondenta).
— Transkrypcja g możliwa jedynie, gdy dysponujemy materiałem audio. Osoba prowadząca wywiad/ lub ktoś inny przepisuje słowo w słowo wszystko, co zostało wypowiedziane w trakcie wywiadu.
Język sprawozdania: obowiązują identyczne reguły jak w przypadku sporządzania sprawozdania z obserwacji.

CZĘŚĆ OCENIAJĄCA

1/ OCENA MERYTORYCZNEJ ZAWARTOŚCI SPRAWOZDANIA— Czy prowadzącemu wywiad udało się zrealizować dyspozycje?
— Z jakich powodów są braki informacyjne, błędy lub przeoczenia?
— Jeśli takie się zdarzyły lub ankieter popełnił jakieś przewinienia wobec respondenta (np. nie poinformował go dokładnie o celu badania) – należy to tutaj opisać.

2/ OCENA METODOLOGICZNA WYWIADU
— Czy uzyskane dane są (w przekonaniu ankietera) wiarygodne?
— Przytoczyć wszystkie dane z obserwacji oraz wypowiedzi dodatkowe respondenta, uzyskane w trakcie i po wywiadzie, które leżą u podłoża takiego przekonania.
— Opisać atmosferę wywiadu i ocenić jej wpływ na wartość wypowiedzi.

3/ WNIOSKI ANKIETERA
— Krytyka dyspozycji (ewentualne propozycje zmian w scenariuszu wywiadu)
— Ocena procedury przygotowania i szkolenia ankietera do prowadzenia tego wywiadu.