OBSERWACJA
Obserwacja
~ jest procesem generowania danych, w którym informacje potrzebne do rozwiązania postawionego problemu badawczego uzyskuje się poprzez dokonywanie spostrzeżeń (głównie wzrokowych). Obserwacji podlegają: konkretne zachowania werbalne i niewerbalne obserwowanych podmiotów, ich działania, czynności, interakcje symboliczne i/lub relacje proksemiczne.
Dokonywanie spostrzeżeń podczas obserwacji nie odbywa się w sposób dowolny, ale jest procesem:
1/ CELOWYM – dokonujemy spostrzeżeń w określonym celu, a to, co obserwujemy ma służyć znalezieniu odpowiedzi na postawione pytania badawcze.
2/ PLANOWYM – z góry określamy jakie zjawiska powinny być obiektem naszych spostrzeżeń oraz w jakich okolicznościach (gdzie? i kiedy?) będą one dokonywane.
3/ KRYTYCZNYM – wyniki obserwacji nie są przyjmowane bezrefleksyjnie, ale muszą zostać poddane ocenie i kontroli.
Obserwacja może stanowić samodzielną technikę badawczą, ale może także stanowić część składową szerszego monograficznego badania terenowego, w którym zazwyczaj jest łączona z innymi technikami (np. wywiadem swobodnym, ankietą, fokusem).
__________________________
Rodzaje obserwacji
{Czyli o podziale technik obserwacyjnych}
Podziału technik obserwacyjnych można dokonać w zależności od przyjętych kryteriów.
Mogą nimi być:
— stopień standaryzacji procedury
— charakter obserwowanych zjawisk
— czas trwania obserwacji
— jawność lub niejawność procedury badawczej
— ilość obserwatorów
— zakres uczestnictwa badacza w obserwowanym zjawisku
Ze względu na stopień standaryzacji1. Obserwacja standaryzowana (kontrolowana, usystematyzowana)
Warunkiem uznania obserwacji za standaryzowaną – jest zastosowanie KARTY OBSERWACJI; Karta obserwacji zawiera dokładny wykaz zjawisk badanych, a jednocześnie stanowi miejsce zapisu danych oraz określa sposób dokonywania tego zapisu. Zawiera ona:
– określenie jednostki obserwacji
– klasyfikację obserwowanych zjawisk wraz z opisem wyróżnionych klas (klasyfikacja musi być wyczerpująca i rozłączna)
– sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji
– ustalony sposób zapisu danych.
Celem obserwacji kontrolowanej jest rozstrzygnięcie problemów na drodze liczbowej (częstość występowania zjawisk, korelacje pomiędzy zjawiskami, etc.)
2. Obserwacja niestandaryzowana – występują tu tylko ogólne dyspozycje do obserwacji (brak standaryzowanej karty).
Im bardziej złożony problem badawczy, im ogólniejsze ramy teoretyczne – tym miej usystematyzowany jest proces obserwacji. Obserwacja kontrolowana musi być najczęściej poprzedzona licznymi obserwacjami niekontrolowanymi (niestandaryzowanymi), które dostarczą informacji niezbędnych przy tworzeniu wyczerpującej i rozłącznej klasyfikacji zjawisk badanych.
Ze względu na charakter zjawisk1. obserwacja zjawisk wywołanych (przez badacza)
2. obserwacja zjawisk niewywołanych / naturalnych
Ze względu na czas trwania obserwacji1. obserwacja ciągła
2. obserwacja jednorazowa
Ze względu na jawność procedury badawczej1. obserwacja ukryta
2. obserwacja jawna
ze względu na kontakt fizyczny z badaczem
a) z ukrycia
b) nie z ukrycia
Ze względu na ilość obserwatorów1. obserwacja jednoosobowa
2. obserwacja wieloosobowa
Ze względu na zakres uczestnictwa badacza w badanym zjawisku1. obserwacja uczestnicząca
2. obserwacja zewnętrzna (nieuczestnicząca)
_____________________________
Realizacja obserwacji jednorazowej
{Czyli jak wygenerować materiał do analizy}
Przygotowanie do obserwacji:Należy zaplanować jak ma przebiegać proces obserwacji.
> patrz: PLANOWANIE OBSERWACJI
Przeprowadzenie obserwacji:Prowadzący obserwację musi się znaleźć w przewidzianym miejscu i w odpowiednim czasie, dokonać możliwie najwięcej spostrzeżeń przynoszących poszukiwane informacje oraz utrwalić zebrane informacje.
> patrz: UTRWALANIE INFORMACJI
Sprawozdanie z obserwacji:Należy napisać szczegółowe sprawozdanie z obserwacji, które staje się materiałem do analizy.
> patrz: ZAWARTOŚĆ SPRAWOZDANIA
_______________________________
Planowanie obserwacji
{Czyli jak się przygotować do przeprowadzenia obserwacji}
Zaplanowanie obserwacji polega na:
1) ustaleniu celu = określeniu intencji, z jakimi przystępuje się do badania (poznawcze, praktyczne, ideologiczne);
2) ustaleniu przedmiotu badań = ogółu obserwowanych zjawisk (należy wyszczególnić te zjawiska, które konkretnie będą badane – im dokładniej określony przedmiot badań – tym prostsze dalsze etapy planowania oraz samej obserwacji;
3) sprecyzowaniu problematyki badań = ogółu pytań problemowych sformułowanych w stosunku do obiektu obserwacji;
4) przygotowaniu dyspozycji, które w sposób szczegółowy i dokładny określają na co należy zwracać uwagę w trakcie obserwacji (dyspozycje określają 3 kategorie: zachowania, cechy, opis sytuacji);
5) wyborze sytuacji badania = określeniu KIEDY, GDZIE i w jakich warunkach obserwacja ma zostać dokonana;
6) przemyśleniu sposobów zachowania obserwatora (np. sposób rejestracji, ubiór, odpowiadanie na pytania obserwowanych czy też nie, ujawnianie się czy prowadzenie obserwacji niejawnej lub z ukrycia etc.);
7) przygotowaniu technicznym – w zależności od wybranej metody rejestracji (dyktafon/magnetofon, kamera, notatnik).
_____________________________
Utrwalanie informacji
{Czyli sposoby rejestracji}
REJESTRACJA VIDEO (audiowizualna) – przy pomocy cyfrowych urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk. Urządzeń rejestrujących używa się za zgodą obserwowanych.
REJESTRACJA AUDIO – na bieżąco przy użyciu dyktafonu/ magnetofonu.
WYPEŁNIANIE KARTY OBSERWACJI – na bieżąco w trakcie prowadzenia spostrzeżeń notujemy zauważone na uprzednio przygotowanych formularzu (stosuje się w przypadku obserwacji kontrolowanej/ standaryzowanej).
SPORZĄDZANIE NOTATEK – Notuje się skrótowo, najważniejsze spostrzeżenia i informacje. Po zakończeniu obserwacji należy notatki uzupełnić i w oparciu o własną pamięć zrekonstruować przebieg wydarzeń i uzyskane informacje.
ZAPAMIĘTYWANIE UZYSKANYCH INFORMACJI – stosujemy w sytuacji, gdy notowanie jest uniemożliwione technicznie, np. przez to, że np. jesteśmy częścią obserwowanych sytuacji i działań lub niemożliwe do wykonania z powodu niejawności prowadzonej przez nas obserwacji.
_________________________________
Zawartość sprawozdania
{Czyli materiał przekazywany badaczowi}
W oparciu o zebrane informacje sporządza się sprawozdanie złożone z trzech części:
CZĘŚĆ EWIDENCYJNO-INFORMACYJNA
Zawiera następujące informacje:
— Problem, cel obserwacji, jakiego problemu dotyczyła obserwacja?
— Załączone dyspozycje do obserwacji;
— Co poddawano obserwacji? (Charakterystyka sytuacji, w której znajdował się obserwator)
— Kiedy przeprowadzono obserwację? (Data, czas trwania obserwacji)
— Dane obserwatora.
— Określenie sposobu rejestracji.
CZĘŚĆ ZASADNICZA
Zrelacjonowanie dokonanych spostrzeżeń, zaobserwowanych zachowań w porządku chronologicznym lub według dyspozycji (zgodnie z zaleceniami badacza w tym względzie). Opis obserwowanych wydarzeń chronologiczny lub problemowy – bez interpretacji!!!
CZĘŚĆ OCENIAJĄCA
Złożona jest z dwóch elementów:
1/ OCENY MERYTORYCZNEJ
— Czy prowadzącemu obserwację udało się zrealizować jej zamierzony cel i uzyskać potrzebne informacje?
— Z jakich powodów są braki informacyjne, błędy lub przeoczenia? Czego nie udało się zaobserwować?
2/ OCENA METODOLOGICZNA
— Czy uzyskane dane są (w przekonaniu obserwatora) wiarygodne?
— Przytoczyć wszystkie dane z obserwacji, które leżą u podłoża takiego przekonania.
— Czy dyspozycje były dobrym narzędziem do prowadzenia obserwacji?
— Czy trafnie dobrano sytuację i sposób obserwacji?
— Jak obserwator ocenia wartość uzyskanych danych?
~ jest procesem generowania danych, w którym informacje potrzebne do rozwiązania postawionego problemu badawczego uzyskuje się poprzez dokonywanie spostrzeżeń (głównie wzrokowych). Obserwacji podlegają: konkretne zachowania werbalne i niewerbalne obserwowanych podmiotów, ich działania, czynności, interakcje symboliczne i/lub relacje proksemiczne.
Dokonywanie spostrzeżeń podczas obserwacji nie odbywa się w sposób dowolny, ale jest procesem:
1/ CELOWYM – dokonujemy spostrzeżeń w określonym celu, a to, co obserwujemy ma służyć znalezieniu odpowiedzi na postawione pytania badawcze.
2/ PLANOWYM – z góry określamy jakie zjawiska powinny być obiektem naszych spostrzeżeń oraz w jakich okolicznościach (gdzie? i kiedy?) będą one dokonywane.
3/ KRYTYCZNYM – wyniki obserwacji nie są przyjmowane bezrefleksyjnie, ale muszą zostać poddane ocenie i kontroli.
Obserwacja może stanowić samodzielną technikę badawczą, ale może także stanowić część składową szerszego monograficznego badania terenowego, w którym zazwyczaj jest łączona z innymi technikami (np. wywiadem swobodnym, ankietą, fokusem).
__________________________
Rodzaje obserwacji
{Czyli o podziale technik obserwacyjnych}
Podziału technik obserwacyjnych można dokonać w zależności od przyjętych kryteriów.
Mogą nimi być:
— stopień standaryzacji procedury
— charakter obserwowanych zjawisk
— czas trwania obserwacji
— jawność lub niejawność procedury badawczej
— ilość obserwatorów
— zakres uczestnictwa badacza w obserwowanym zjawisku
Ze względu na stopień standaryzacji1. Obserwacja standaryzowana (kontrolowana, usystematyzowana)
Warunkiem uznania obserwacji za standaryzowaną – jest zastosowanie KARTY OBSERWACJI; Karta obserwacji zawiera dokładny wykaz zjawisk badanych, a jednocześnie stanowi miejsce zapisu danych oraz określa sposób dokonywania tego zapisu. Zawiera ona:
– określenie jednostki obserwacji
– klasyfikację obserwowanych zjawisk wraz z opisem wyróżnionych klas (klasyfikacja musi być wyczerpująca i rozłączna)
– sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji
– ustalony sposób zapisu danych.
Celem obserwacji kontrolowanej jest rozstrzygnięcie problemów na drodze liczbowej (częstość występowania zjawisk, korelacje pomiędzy zjawiskami, etc.)
2. Obserwacja niestandaryzowana – występują tu tylko ogólne dyspozycje do obserwacji (brak standaryzowanej karty).
Im bardziej złożony problem badawczy, im ogólniejsze ramy teoretyczne – tym miej usystematyzowany jest proces obserwacji. Obserwacja kontrolowana musi być najczęściej poprzedzona licznymi obserwacjami niekontrolowanymi (niestandaryzowanymi), które dostarczą informacji niezbędnych przy tworzeniu wyczerpującej i rozłącznej klasyfikacji zjawisk badanych.
Ze względu na charakter zjawisk1. obserwacja zjawisk wywołanych (przez badacza)
2. obserwacja zjawisk niewywołanych / naturalnych
Ze względu na czas trwania obserwacji1. obserwacja ciągła
2. obserwacja jednorazowa
Ze względu na jawność procedury badawczej1. obserwacja ukryta
2. obserwacja jawna
ze względu na kontakt fizyczny z badaczem
a) z ukrycia
b) nie z ukrycia
Ze względu na ilość obserwatorów1. obserwacja jednoosobowa
2. obserwacja wieloosobowa
Ze względu na zakres uczestnictwa badacza w badanym zjawisku1. obserwacja uczestnicząca
2. obserwacja zewnętrzna (nieuczestnicząca)
_____________________________
Realizacja obserwacji jednorazowej
{Czyli jak wygenerować materiał do analizy}
Przygotowanie do obserwacji:Należy zaplanować jak ma przebiegać proces obserwacji.
> patrz: PLANOWANIE OBSERWACJI
Przeprowadzenie obserwacji:Prowadzący obserwację musi się znaleźć w przewidzianym miejscu i w odpowiednim czasie, dokonać możliwie najwięcej spostrzeżeń przynoszących poszukiwane informacje oraz utrwalić zebrane informacje.
> patrz: UTRWALANIE INFORMACJI
Sprawozdanie z obserwacji:Należy napisać szczegółowe sprawozdanie z obserwacji, które staje się materiałem do analizy.
> patrz: ZAWARTOŚĆ SPRAWOZDANIA
_______________________________
Planowanie obserwacji
{Czyli jak się przygotować do przeprowadzenia obserwacji}
Zaplanowanie obserwacji polega na:
1) ustaleniu celu = określeniu intencji, z jakimi przystępuje się do badania (poznawcze, praktyczne, ideologiczne);
2) ustaleniu przedmiotu badań = ogółu obserwowanych zjawisk (należy wyszczególnić te zjawiska, które konkretnie będą badane – im dokładniej określony przedmiot badań – tym prostsze dalsze etapy planowania oraz samej obserwacji;
3) sprecyzowaniu problematyki badań = ogółu pytań problemowych sformułowanych w stosunku do obiektu obserwacji;
4) przygotowaniu dyspozycji, które w sposób szczegółowy i dokładny określają na co należy zwracać uwagę w trakcie obserwacji (dyspozycje określają 3 kategorie: zachowania, cechy, opis sytuacji);
5) wyborze sytuacji badania = określeniu KIEDY, GDZIE i w jakich warunkach obserwacja ma zostać dokonana;
6) przemyśleniu sposobów zachowania obserwatora (np. sposób rejestracji, ubiór, odpowiadanie na pytania obserwowanych czy też nie, ujawnianie się czy prowadzenie obserwacji niejawnej lub z ukrycia etc.);
7) przygotowaniu technicznym – w zależności od wybranej metody rejestracji (dyktafon/magnetofon, kamera, notatnik).
_____________________________
Utrwalanie informacji
{Czyli sposoby rejestracji}
REJESTRACJA VIDEO (audiowizualna) – przy pomocy cyfrowych urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk. Urządzeń rejestrujących używa się za zgodą obserwowanych.
REJESTRACJA AUDIO – na bieżąco przy użyciu dyktafonu/ magnetofonu.
WYPEŁNIANIE KARTY OBSERWACJI – na bieżąco w trakcie prowadzenia spostrzeżeń notujemy zauważone na uprzednio przygotowanych formularzu (stosuje się w przypadku obserwacji kontrolowanej/ standaryzowanej).
SPORZĄDZANIE NOTATEK – Notuje się skrótowo, najważniejsze spostrzeżenia i informacje. Po zakończeniu obserwacji należy notatki uzupełnić i w oparciu o własną pamięć zrekonstruować przebieg wydarzeń i uzyskane informacje.
ZAPAMIĘTYWANIE UZYSKANYCH INFORMACJI – stosujemy w sytuacji, gdy notowanie jest uniemożliwione technicznie, np. przez to, że np. jesteśmy częścią obserwowanych sytuacji i działań lub niemożliwe do wykonania z powodu niejawności prowadzonej przez nas obserwacji.
_________________________________
Zawartość sprawozdania
{Czyli materiał przekazywany badaczowi}
W oparciu o zebrane informacje sporządza się sprawozdanie złożone z trzech części:
CZĘŚĆ EWIDENCYJNO-INFORMACYJNA
Zawiera następujące informacje:
— Problem, cel obserwacji, jakiego problemu dotyczyła obserwacja?
— Załączone dyspozycje do obserwacji;
— Co poddawano obserwacji? (Charakterystyka sytuacji, w której znajdował się obserwator)
— Kiedy przeprowadzono obserwację? (Data, czas trwania obserwacji)
— Dane obserwatora.
— Określenie sposobu rejestracji.
CZĘŚĆ ZASADNICZA
Zrelacjonowanie dokonanych spostrzeżeń, zaobserwowanych zachowań w porządku chronologicznym lub według dyspozycji (zgodnie z zaleceniami badacza w tym względzie). Opis obserwowanych wydarzeń chronologiczny lub problemowy – bez interpretacji!!!
CZĘŚĆ OCENIAJĄCA
Złożona jest z dwóch elementów:
1/ OCENY MERYTORYCZNEJ
— Czy prowadzącemu obserwację udało się zrealizować jej zamierzony cel i uzyskać potrzebne informacje?
— Z jakich powodów są braki informacyjne, błędy lub przeoczenia? Czego nie udało się zaobserwować?
2/ OCENA METODOLOGICZNA
— Czy uzyskane dane są (w przekonaniu obserwatora) wiarygodne?
— Przytoczyć wszystkie dane z obserwacji, które leżą u podłoża takiego przekonania.
— Czy dyspozycje były dobrym narzędziem do prowadzenia obserwacji?
— Czy trafnie dobrano sytuację i sposób obserwacji?
— Jak obserwator ocenia wartość uzyskanych danych?
Komentarze